बोगोटा के सेंट्रल कब्रिस्तान का दौरा: समय, टिकट और ऐतिहासिक स्थलों की गाइड
दिनांक: 14/06/2025
परिचय
कोलंबिया की राजधानी के केंद्र में स्थित, बोगोटा का सेंट्रल कब्रिस्तान (Cementerio Central de Bogotá) राष्ट्र की ऐतिहासिक, सांस्कृतिक और कलात्मक विरासत का एक गहरा प्रमाण है। 1836 में स्थापित, इसने कब्र प्रथाओं में एक महत्वपूर्ण मोड़ चिह्नित किया, चर्चयार्ड में दफनाने से एक धर्मनिरपेक्ष, सार्वजनिक कब्रिस्तान की ओर बदलाव हुआ - यह कोलंबिया के शुरुआती गणतांत्रिक आदर्शों का प्रतिबिंब था। आज, कब्रिस्तान सिर्फ एक दफन स्थल से कहीं अधिक है; यह एक ओपन-एयर संग्रहालय, स्मृति का स्थल और एक जीवित स्थान है जहां इतिहास, कला और परंपरा का संगम होता है (Visit Bogotá; dbpedia.org)।
यह गाइड सेंट्रल कब्रिस्तान के दौरे से पहले जानने योग्य सभी आवश्यक जानकारी प्रदान करती है: इसका ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, व्यावहारिक आगंतुक जानकारी, वास्तुशिल्प मुख्य आकर्षण, उल्लेखनीय दफन और आस-पास के आकर्षण। चाहे आप इतिहास के उत्साही हों, कला के प्रशंसक हों, या बोगोटा के अतीत को समझने की कोशिश करने वाले यात्री हों, सेंट्रल कब्रिस्तान एक अनूठा और यादगार अनुभव प्रदान करता है।
ऐतिहासिक अवलोकन
औपनिवेशिक दफन से राष्ट्रीय स्मारक तक
औपनिवेशिक काल के दौरान, बोगोटा के मृतकों को चर्च के मैदानों में दफनाया जाता था, जिससे भीड़भाड़ और स्वास्थ्य संबंधी खतरे पैदा होते थे। चर्चों के बाहर दफन को स्थानांतरित करने के लिए 18वीं शताब्दी के शाही आदेश के बावजूद, 19वीं शताब्दी की शुरुआत तक अनुपालन धीमा रहा। पहला सार्वजनिक कब्रिस्तान, “ला पेपिता,” 1793 में खोला गया था, लेकिन इसे अभिजात वर्ग द्वारा व्यापक रूप से स्वीकार नहीं किया गया था (Colombia Reports; es.wikipedia)।
कोलंबिया की स्वतंत्रता के बाद ही एक केंद्रीय कब्रिस्तान की योजना को गति मिली। 1832 में निर्माण शुरू हुआ, और कब्रिस्तान का आधिकारिक उद्घाटन 1836 में राष्ट्रपति फ्रांसिस्को डी पाउला सैंटेंडर के अधीन हुआ, जिसका प्रारंभिक नाम “यूनिवर्सल कब्रिस्तान” था (Visit Bogotá)। समय के साथ, इसका प्रशासन धर्मनिरपेक्ष और चर्च अधिकारियों के बीच बारी-बारी से होता रहा, जो कोलंबिया के विकसित होते चर्च-राज्य संबंधों को दर्शाता है।
वास्तुकला और शहरी विकास
लगभग 20 हेक्टेयर क्षेत्र में फैला यह कब्रिस्तान तीन मुख्य क्षेत्रों में विभाजित है:
- क्षेत्र ए: सबसे पुराना क्षेत्र, जो मकबरों और राष्ट्रीय प्रतीकों के आरामगाहों से समृद्ध है।
- क्षेत्र बी: “गरीबों का कब्रिस्तान” के रूप में जाना जाता है, जहां वॉल्ट और अधिक मामूली कब्रें हैं।
- क्षेत्र सी (पार्क एल रेनासिमिएंटो): पहले सामान्य कब्रों का एक खंड था, जो अब 2000 में स्थापित एक हरा-भरा स्मारक पार्क है (baquianos.com)।
जूलियन लोम्बना द्वारा 1905 में डिजाइन किया गया मुख्य प्रवेश द्वार, और इतालवी मूर्तिकारों जैसे पिएत्रो टेनेरानी और सेसारे सिग्नॉल्फी की अंतिम संस्कार कला, नियोक्लासिकल, नियो-गोथिक, आर्ट डेको और आधुनिकतावादी शैलियों का एक परिदृश्य बनाती है (Bogota Travel Guide; trek.zone)।
राष्ट्रीय स्मृति में भूमिका
यह कब्रिस्तान राष्ट्रपतियों, कवियों, जनरलों और कलाकारों का अंतिम विश्राम स्थल है। “राष्ट्रपतियों और प्रथम महिलाओं का मंडप” और “इलस्ट्रियस पुरुषों का रोटंडा” (Rotonda de los Hombres Ilustres) आगंतुकों और समारोहों के लिए मुख्य आकर्षण हैं (en.wikipedia; Atlas Obscura)।
यह 1948 के “एल बोगोटाजो” विद्रोह के बाद की दुखद घटनाओं से बड़े पैमाने पर कब्रों की भी मेजबानी करता है, जिसे अब रेनासिमिएंटो पार्क द्वारा याद किया जाता है (es.wikipedia)।
सांस्कृतिक महत्व और जीवित परंपराएं
सेंट्रल कब्रिस्तान सामूहिक स्मृति और सांस्कृतिक अभिव्यक्ति का स्थल है। स्थानीय किंवदंतियां—जैसे “डोलरेस” (कब्र 666) की कब्र और लियो सिगफ्राइड कोप्प की प्रतिमा—इस स्थल में लोककथाओं की एक परत जोड़ती हैं, जो तीर्थयात्रियों और उत्सुक लोगों को आकर्षित करती हैं (The City Paper Bogotá)।
1984 में एक राष्ट्रीय स्मारक घोषित, इसका प्रबंधन अब यूनिटे एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्रेटिव एडमिनिस्ट्र8) 13, 19, 28, 32, 36, 37, 40, 41, 44, 46, 47, 49, 51, 53, 54, 55, 57, 58, 61, 62, 64, 66, 70, 71, 72, 74, 76, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 86, 87, 89, 91, 94, 97, 98, 101, 102, 103, 104, 105, 107, 109, 110, 112, 114, 115, 116, 117, 120, 122, 123, 125, 127, 128, 131, 133, 134, 136, 138, 140, 142, 144, 145, 146, 149, 150, 151, 153, 154, 155, 157, 158, 160, 161, 162, 163, 165, 166, 168, 169, 170, 171, 173, 174, 176, 178, 180, 182, 183, 184, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287, 288, 289, 290, 291, 292, 293, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 310, 311, 312, 313, 314, 315, 316, 317, 318, 319, 320, 321, 322, 323, 324, 325, 326, 327, 328, 329, 330, 331, 332, 333, 334, 335, 336, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 347, 348, 349, 350, 351, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 358, 359, 360, 361, 362, 363, 364, 365, 366, 367, 368, 369, 370, 371, 372, 373, 374, 375, 376, 377, 378, 379, 380, 381, 382, 383, 384, 385, 386, 387, 388, 389, 390, 391, 392, 393, 394, 395, 396, 397, 398, 399, 400, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 409, 410, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 419, 420, 421, 422, 423, 424, 425, 426, 427, 428, 429, 430, 431, 432, 433, 434, 435, 436, 437, 438, 439, 440, 441, 442, 443, 444, 445, 446, 447, 448, 449, 450, 451, 452, 453, 454, 455, 456, 457, 458, 459, 460, 461, 462, 463, 464, 465, 466, 467, 468, 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 481, 482, 483, 484, 485, 486, 487, 488, 489, 490, 491, 492, 493, 494, 495, 496, 497, 498, 499, 500, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 508, 509, 510, 511, 512, 513, 514, 515, 516, 517, 518, 519, 520, 521, 522, 523, 524, 525, 526, 527, 528, 529, 530, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 539, 540, 541, 542, 543, 544, 545, 546, 547, 548, 549, 550, 551, 552, 553, 554, 555, 556, 557, 558, 559, 560, 561, 562, 563, 564, 565, 566, 567, 568, 569, 570, 571, 572, 573, 574, 575, 576, 577, 578, 579, 580, 581, 582, 583, 584, 585, 586, 587, 588, 589, 590, 591, 592, 593, 594, 595, 596, 597, 598, 599, 600, 601, 602, 603, 604, 605, 606, 607, 608, 609, 610, 611, 612, 613, 614, 615, 616, 617, 618, 619, 620, 621, 622, 623, 624, 625, 626, 627, 628, 629, 630, 631, 632, 633, 634, 635, 636, 637, 638, 639, 640, 641, 642, 643, 644, 645, 646, 647, 648, 649, 650, 651, 652, 653, 654, 655, 656, 657, 658, 659, 660, 661, 662, 663, 664, 665, 666, 667, 668, 669, 670, 671, 672, 673, 674, 675, 676, 677, 678, 679, 680, 681, 682, 683, 684, 685, 686, 687, 688, 689, 690, 691, 692, 693, 694, 695, 696, 697, 698, 699, 700, 701, 702, 703, 704, 705, 706, 707, 708, 709, 710, 711, 712, 713, 714, 715, 716, 717, 718, 719, 720, 721, 722, 723, 724, 725, 726, 727, 728, 729, 730, 731, 732, 733, 734, 735, 736, 737, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 746, 747, 748, 749, 750, 751, 752, 753, 754, 755, 756, 757, 758, 759, 760, 761, 762, 763, 764, 765, 766, 767, 768, 769, 770, 771, 772, 773, 774, 775, 776, 777, 778, 779, 780, 781, 782, 783, 784, 785, 786, 787, 788, 789, 790, 791, 792, 793, 794, 795, 796, 797, 798, 799, 800, 801, 802, 803, 804, 805, 806, 807, 808, 809, 810, 811, 812, 813, 814, 815, 816, 817, 818, 819, 820, 821, 822, 823, 824, 825, 826, 827, 828, 829, 830, 831, 832, 833, 834, 835, 836, 837, 838, 839, 840, 841, 842, 843, 844, 845, 846, 847, 848, 849, 850, 851, 852, 853, 854, 855, 856, 857, 858, 859, 860, 861, 862, 863, 864, 865, 866, 867, 868, 869, 870, 871, 872, 873, 874, 875, 876, 877, 878, 879, 880, 881, 882, 883, 884, 885, 886, 887, 888, 889, 890, 891, 892, 893, 894, 895, 896, 897, 898, 899, 900, 901, 902, 903, 904, 905, 906, 907, 908, 909, 910, 911, 912, 913, 914, 915, 916, 917, 918, 919, 920, 921, 922, 923, 924, 925, 926, 927, 928, 929, 930, 931, 932, 933, 934, 935, 936, 937, 938, 939, 940, 941, 942, 943, 944, 945, 946, 947, 948, 949, 950, 951, 952, 953, 954, 955, 956, 957, 958, 959, 960, 961, 962, 963, 964, 965, 966, 967, 968, 969, 970, 971, 972, 973, 974, 975, 976, 977, 978, 979, 980, 981, 982, 983, 984, 985, 986, 987, 988, 989, 990, 991, 992, 993, 994, 995, 996, 997, 998, 999, 1000, 1001, 1002, 1003, 1004, 1005, 1006, 1007, 1008, 1009, 1010, 1011, 1012, 1013, 1014, 1015, 1016, 1017, 1018, 1019, 1020, 1021, 1022, 1023, 1024, 1025, 1026, 1027, 1028, 1029, 1030, 1031, 1032, 1033, 1034, 1035, 1036, 1037, 1038, 1039, 1040, 1041, 1042, 1043, 1044, 1045, 1046, 1047, 1048, 1049, 1050, 1051, 1052, 1053, 1054, 1055, 1056, 1057, 1058, 1059, 1060, 1061, 1062, 1063, 1064, 1065, 1066, 1067, 1068, 1069, 1070, 1071, 1072, 1073, 1074, 1075, 1076, 1077, 1078, 1079, 1080, 1081, 1082, 1083, 1084, 1085, 1086, 1087, 1088, 1089, 1090, 1091, 1092, 1093, 1094, 1095, 1096, 1097, 1098, 1099, 1100, 1101, 1102, 1103, 1104, 1105, 1106, 1107, 1108, 1109, 1110, 1111, 1112, 1113, 1114, 1115, 1116, 1117, 1118, 1119, 1120, 1121, 1122, 1123, 1124, 1125, 1126, 1127, 1128, 1129, 1130, 1131, 1132, 1133, 1134, 1135, 1136, 1137, 1138, 1139, 1140, 1141, 1142, 1143, 1144, 1145, 1146, 1147, 1148, 1149, 1150, 1151, 1152, 1153, 1154, 1155, 1156, 1157, 1158, 1159, 1160, 1161, 1162, 1163, 1164, 1165, 1166, 1167, 1168, 1169, 1170, 1171, 1172, 1173, 1174, 1175, 1176, 1177, 1178, 1179, 1180, 1181, 1182, 1183, 1184, 1185, 1186, 1187, 1188, 1189, 1190, 1191, 1192, 1193, 1194, 1195, 1196, 1197, 1198, 1199, 1200, 1201, 1202, 1203, 1204, 1205, 1206, 1207, 1208, 1209, 1210, 1211, 1212, 1213, 1214, 1215, 1216, 1217, 1218, 1219, 1220, 1221, 1222, 1223, 1224, 1225, 1226, 1227, 1228, 1229, 1230, 1231, 1232, 1233, 1234, 1235, 1236, 1237, 1238, 1239, 1240, 1241, 1242, 1243, 1244, 1245, 1246, 1247, 1248, 1249, 1250, 1251, 1252, 1253, 1254, 1255, 1256, 1257, 1258, 1259, 1260, 1261, 1262, 1263, 1264, 1265, 1266, 1267, 1268, 1269, 1270, 1271, 1272, 1273, 1274, 1275, 1276, 1277, 1278, 1279, 1280, 1281, 1282, 1283, 1284, 1285, 1286, 1287, 1288, 1289, 1290, 1291, 1292, 1293, 1294, 1295, 1296, 1297, 1298, 1299, 1300, 1301, 1302, 1303, 1304, 1305, 1306, 1307, 1308, 1309, 1310, 1311, 1312, 1313, 1314, 1315, 1316, 1317, 1318, 1319, 1320, 1321, 1322, 1323, 1324, 1325, 1326, 1327, 1328, 1329, 1330, 1331, 1332, 1333, 1334, 1335, 1336, 1337, 1338, 1339, 1340, 1341, 1342, 1343, 1344, 1345, 1346, 1347, 1348, 1349, 1350, 1351, 1352, 1353, 1354, 1355, 1356, 1357, 1358, 1359, 1360, 1361, 1362, 1363, 1364, 1365, 1366, 1367, 1368, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1376, 1377, 1378, 1379, 1380, 1381, 1382, 1383, 1384, 1385, 1386, 1387, 1388, 1389, 1390, 1391, 1392, 1393, 1394, 1395, 1396, 1397, 1398, 1399, 1400, 1401, 1402, 1403, 1404, 1405, 1406, 1407, 1408, 1409, 1410, 1411, 1412, 1413, 1414, 1415, 1416, 1417, 1418, 1419, 1420, 1421, 1422, 1423, 1424, 1425, 1426, 1427, 1428, 1429, 1430, 1431, 1432, 1433, 1434, 1435, 1436, 1437, 1438, 1439, 1440, 1441, 1442, 1443, 1444, 1445, 1446, 1447, 1448, 1449, 1450, 1451, 1452, 1453, 1454, 1455, 1456, 1457, 1458, 1459, 1460, 1461, 1462, 1463, 1464, 1465, 1466, 1467, 1468, 1469, 1470, 1471, 1472, 1473, 1474, 1475, 1476, 1477, 1478, 1479, 1480, 1481, 1482, 1483, 1484, 1485, 1486, 1487, 1488, 1489, 1490, 1491, 1492, 1493, 1494, 1495, 1496, 1497, 1498, 1499, 1500, 1501, 1502, 1503, 1504, 1505, 1506, 1507, 1508, 1509, 1510, 1511, 1512, 1513, 1514, 1515, 1516, 1517, 1518, 1519, 1520, 1521, 1522, 1523, 1524, 1525, 1526, 1527, 1528, 1529, 1530, 1531, 1532, 1533, 1534, 1535, 1536, 1537, 1538, 1539, 1540, 1541, 1542, 1543, 1544, 1545, 1546, 1547, 1548, 1549, 1550, 1551, 1552, 1553, 1554, 1555, 1556, 1557, 1558, 1559, 1560, 1561, 1562, 1563, 1564, 1565, 1566, 1567, 1568, 1569, 1570, 1571, 1572, 1573, 1574, 1575, 1576, 1577, 1578, 1579, 1580, 1581, 1582, 1583, 1584, 1585, 1586, 1587, 1588, 1589, 1590, 1591, 1592, 1593, 1594, 1595, 1596, 1597, 1598, 1599, 1600, 1601, 1602, 1603, 1604, 1605, 1606, 1607, 1608, 1609, 1610, 1611, 1612, 1613, 1614, 1615, 1616, 1617, 1618, 1619, 1620, 1621, 1622, 1623, 1624, 1625, 1626, 1627, 1628, 1629, 1630, 1631, 1632, 1633, 1634, 1635, 1636, 1637, 1638, 1639, 1640, 1641, 1642, 1643, 1644, 1645, 1646, 1647, 1648, 1649, 1650, 1651, 1652, 1653, 1654, 1655, 1656, 1657, 1658, 1659, 1660, 1661, 1662, 1663, 1664, 1665, 1666, 1667, 1668, 1669, 1670, 1671, 1672, 1673, 1674, 1675, 1676, 1677, 1678, 1679, 1680, 1681, 1682, 1683, 1684, 1685, 1686, 1687, 1688, 1689, 1690, 1691, 1692, 1693, 1694, 1695, 1696, 1697, 1698, 1699, 1700, 1701, 1702, 1703, 1704, 1705, 1706, 1707, 1708, 1709, 1710, 1711, 1712, 1713, 1714, 1715, 1716, 1717, 1718, 1719, 1720, 1721, 1722, 1723, 1724, 1725, 1726, 1727, 1728, 1729, 1730, 1731, 1732, 1733, 1734, 1735, 1736, 1737, 1738, 1739, 1740, 1741, 1742, 1743, 1744, 1745, 1746, 1747, 1748, 1749, 1750, 1751, 1752, 1753, 1754, 1755, 1756, 1757, 1758, 1759, 1760, 1761, 1762, 1763, 1764, 1765, 1766, 1767, 1768, 1769, 1770, 1771, 1772, 1773, 1774, 1775, 1776, 1777, 1778, 1779, 1780, 1781, 1782, 1783, 1784, 1785, 1786, 1787, 1788, 1789, 1790, 1791, 1792, 1793, 1794, 1795, 1796, 1797, 1798, 1799, 1800, 1801, 1802, 1803, 1804, 1805, 1806, 1807, 1808, 1809, 1810, 1811, 1812, 1813, 1814, 1815, 1816, 1817, 1818, 1819, 1820, 1821, 1822, 1823, 1824, 1825, 1826, 1827, 1828, 1829, 1830, 1831, 1832, 1833, 1834, 1835, 1836, 1837, 1838, 1839, 1840, 1841, 1842, 1843, 1844, 1845, 1846, 1847, 1848, 1849, 1850, 1851, 1852, 1853, 1854, 1855, 1856, 1857, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862, 1863, 1864, 1865, 1866, 1867, 1868, 1869, 1870, 1871, 1872, 1873, 1874, 1875, 1876, 1877, 1878, 1879, 1880, 1881, 1882, 1883, 1884, 1885, 1886, 1887, 1888, 1889, 1890, 1891, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1915, 1916, 1917, 1918, 1919, 1920, 1921, 1922, 1923, 1924, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1936, 1937, 1938, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1944, 1945, 1946, 1947, 1948, 1949, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955, 1956, 1957, 1958, 1959, 1960, 1961, 1962, 1963, 1964, 1965, 1966, 1967, 1968, 1969, 1970, 1971, 1972, 1973, 1974, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990, 1991, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022, 2023, 2024, 2025.
वास्तुकला और कलात्मक मुख्य आकर्षण
मकबरे और स्मारक
- नवशास्त्रीय और गणराज्य डिजाइन: 20वीं सदी की शुरुआत के मकबरे शास्त्रीय स्तंभों, संगमरमर और जटिल राहतें प्रदर्शित करते हैं।
- देवदूत और रूपकात्मक मूर्तियां: उदासी, आशा और परलोक का प्रतीक, ये कई कब्रों को सुशोभित करती हैं।
- फ्रीमेसन प्रतीक: कई कब्रों में लियो कोप्प सहित मेसोनिक प्रतीक हैं।
उल्लेखनीय खंड
- राष्ट्रपति मंडप: “पाबेलोन डी लॉस प्रेसिडेंटेस” में फ्रांसिस्को डी पाउला सैंटेंडर और अल्फांसो लोपेज़ पुमारेजो जैसे राष्ट्रीय नेताओं के मकबरे हैं।
- इलस्ट्रियस पुरुषों का रोटंडा: प्रसिद्ध लेखकों और बुद्धिजीवियों को समर्पित।
- ब्रिटिश कब्रिस्तान: कोलंबिया के स्वतंत्रता में लड़ने वाले विदेशी स्वयंसेवकों का सम्मान करता है।
आधुनिक स्मारक
- स्मृति, शांति और सुलह केंद्र: 2009 में उद्घाटन किया गया, यह 20 स्तरीय परतों वाला कंक्रीट मोनोलिथ हिंसा पीड़ितों को याद करता है और सार्वजनिक संवाद को बढ़ावा देता है (ArchDaily; Architectural Review)।
उल्लेखनीय दफन और किंवदंतियां
- फ्रांसिस्को डी पाउला सैंटेंडर: कोलंबिया के “कानूनों के व्यक्ति”। उनका मकबरा एक राष्ट्रीय तीर्थ स्थल है।
- मिगुएल एंटोनियो कैरो और अल्फांसो लोपेज़ पुमारेजो: अलंकृत कब्रों वाले प्रमुख राष्ट्रपति।
- जोस आसुनसियो सिल्वा और राफेल पोम्बो: प्रसिद्ध कवि जिनकी कब्रें साहित्यिक प्रशंसकों को आकर्षित करती हैं।
- लियो सिगफ्राइड कोप्प: बावरिया ब्रूअरी के संस्थापक; उनकी कब्र, रोडिन की “द थिंकर” की प्रतिकृति से सुशोभित, लोककथाओं की रस्मों का स्थल है (Atlas Obscura)।
- एल नीनो डे ला सुएर्टे: अनाम “भाग्यशाली बच्चा” जिसकी कब्र खिलौनों और प्रसाद से सजी है।
कब्रिस्तान में बोगोटा के सामाजिक स्तरीकरण को दर्शाते हुए, अनाम और हाशिए के लोगों की कब्रें भी हैं।
जीवित परंपराएं और सांस्कृतिक कार्यक्रम
- मृतकों का दिन (2 नवंबर): परिवार समारोहों, संगीत और स्मरण के लिए एकत्रित होते हैं।
- ऐतिहासिक निर्देशित पर्यटन: कला, किंवदंतियों और इतिहास का पता लगाने वाले विषयगत पर्यटन स्पेनिश (और कभी-कभी अंग्रेजी) में उपलब्ध हैं।
- कलात्मक प्रदर्शन: “अटार्डेसेरेस एन एल सीमेंटेरियो” (कब्रिस्तान में सूर्यास्त) जैसे कार्यक्रम संगीत और कहानी कहने की सुविधा प्रदान करते हैं (impulsetravel.co)।
व्यावहारिक आगंतुक जानकारी
घंटे और प्रवेश
- खुला: मंगलवार से रविवार, सुबह 8:00 बजे – शाम 5:00 बजे (सोमवार को बंद)। सार्वजनिक छुट्टियों पर घंटे भिन्न हो सकते हैं।
- प्रवेश शुल्क: सामान्य प्रवेश निःशुल्क है; निर्देशित पर्यटन के लिए शुल्क की आवश्यकता हो सकती है।
निर्देशित पर्यटन
इंस्टीट्यूट डिस्टेरिटरल डी टूरिस्मो (IDT) और अधिकृत टूर ऑपरेटरों के माध्यम से उपलब्ध हैं। इतिहास और वास्तुकला में गहरी अंतर्दृष्टि के लिए पर्यटन की सिफारिश की जाती है।
सुगमता
मुख्य रास्ते व्हीलचेयर से सुलभ हैं, लेकिन कुछ पुराने हिस्सों में ऊबड़-खाबड़ जमीन है। विशिष्ट आवश्यकताओं के लिए प्रशासन से संपर्क करना उचित है।
यात्रा युक्तियाँ
- आरामदायक जूते पहनें; पानी साथ लाएं।
- शांत अनुभव के लिए सुबह का दौरा करें।
- अधिकांश क्षेत्रों में फोटोग्राफी की अनुमति है, लेकिन समारोहों के दौरान अनुरोधों का सम्मान करें।
शिष्टाचार
सम्मानपूर्वक कपड़े पहनें, शांत रहें, और समारोहों या शोक करने वालों को बाधित करने से बचें।
आस-पास के आकर्षण
- नेशनल म्यूजियम ऑफ कोलंबिया: देश का सबसे पुराना संग्रहालय, थोड़ी पैदल दूरी पर।
- ला कैंडलारिया: बोगोटा का ऐतिहासिक जिला, औपनिवेशिक वास्तुकला और संस्कृति से भरपूर।
- पार्क लॉस मार्टिरस: आराम के लिए आदर्श आस-पास का हरा-भरा स्थान।
- प्लाजा डे बोलिवर: शहर का केंद्रीय वर्ग, ऐतिहासिक इमारतों से घिरा हुआ।
- गोल्ड म्यूजियम: पूर्व-कोलंबियाई सोने की कलाकृतियों का विश्व प्रसिद्ध संग्रह (The Culture Map)।
विशेष कार्यक्रम और दृश्य
- ऑल सेंट्स डे: विशेष सांस्कृतिक गतिविधियां और अधिक भीड़।
- स्मृति प्रदर्शनियां: मेमोरी, पीस, एंड रिकंसिलिएशन सेंटर में आयोजित।
- वर्चुअल टूर और मानचित्र: दूरस्थ अन्वेषण और ऑन-साइट ओरिएंटेशन के लिए ऑडियला ऐप और आधिकारिक पर्यटन वेबसाइटों के माध्यम से उपलब्ध।
अक्सर पूछे जाने वाले प्रश्न (FAQs)
प्रश्न: बोगोटा के सेंट्रल कब्रिस्तान के खुलने का समय क्या है? उत्तर: मंगलवार-रविवार, सुबह 8:00 बजे से शाम 5:00 बजे तक। सोमवार को बंद; छुट्टियों के बदलावों की जाँच करें।
प्रश्न: क्या प्रवेश शुल्क है? उत्तर: सामान्य प्रवेश निःशुल्क है; निर्देशित पर्यटन के लिए शुल्क की आवश्यकता हो सकती है।
प्रश्न: क्या निर्देशित पर्यटन उपलब्ध हैं? उत्तर: हाँ, स्पेनिश में और कभी-कभी अंग्रेजी में। पहले से बुकिंग की सलाह दी जाती है।
प्रश्न: क्या कब्रिस्तान विकलांग लोगों के लिए सुलभ है? उत्तर: मुख्य क्षेत्र सुलभ हैं, लेकिन कुछ पुराने हिस्सों में ऊबड़-खाबड़ जमीन है; विशिष्ट आवश्यकताओं के लिए प्रशासन से संपर्क करें।
प्रश्न: क्या फोटोग्राफी की अनुमति है? उत्तर: हाँ, व्यक्तिगत उपयोग के लिए - कृपया शोक करने वालों और साइनेज का सम्मान करें।
प्रश्न: यात्रा करने का सबसे अच्छा समय कौन सा है? उत्तर: सुबह और सप्ताह के दिनों में एक शांत, अधिक चिंतनशील वातावरण प्रदान किया जाता है।
अपनी यात्रा की योजना बनाएं
सर्वोत्तम अनुभव के लिए:
- इंटरैक्टिव मानचित्रों और ऑडियो गाइड के लिए ऑडियला ऐप डाउनलोड करें।
- आधिकारिक पर्यटन चैनलों के माध्यम से निर्देशित पर्यटन बुक करें।
- आस-पास के ऐतिहासिक स्थलों और सांस्कृतिक स्थलों का अन्वेषण करें।
- गहन सांस्कृतिक विसर्जन के लिए स्मरणोत्सव कार्यक्रमों में भाग लें।
सारांश
बोगोटा का सेंट्रल कब्रिस्तान कोलंबिया के अतीत और वर्तमान से एक महत्वपूर्ण कड़ी है। इसके मकबरे, स्मारक और स्मृति चिन्ह राष्ट्र की स्वतंत्रता, सामाजिक परिवर्तन और सुलह की यात्रा का वर्णन करते हैं। यह स्थल सभी का स्वागत करता है—इतिहासकारों, कलाकारों, परिवारों और केवल जिज्ञासु लोगों—अन्वेषण, चिंतन और कोलंबिया की जीवित स्मृति में भाग लेने के लिए (Visit Bogotá; trek.zone; ArchDaily)।
संदर्भ और आगे पढ़ना
- Colombia Reports
- Wikipedia (es)
- Visit Bogotá
- dbpedia.org
- trek.zone
- impulsetravel.co
- Atlas Obscura
- ArchDaily
- The City Paper Bogotá
- Plan Bogotá
ऑडियला ऐप के साथ और अधिक अन्वेषण करें—बोगोटा के सबसे महत्वपूर्ण ऐतिहासिक स्थलों के लिए ऑडियो गाइड, सांस्कृतिक सामग्री और इंटरैक्टिव मानचित्र। यात्रा युक्तियों और कार्यक्रम समाचारों के लिए हमें सोशल मीडिया पर फ़ॉलो करके अपडेट रहें।